Europese milieuwetgeving heeft een directe invloed op de nationale en regionale regelgeving in de lidstaten van de Europese Unie. De Europese Unie stelt richtlijnen en verordeningen vast die de lidstaten verplichten om al de milieudoelen te behalen, zoals het verbeteren van de luchtkwaliteit, het beschermen van water en natuur, en het verminderen van de CO2-uitstoot. Deze Europese wetgeving implementeren we vervolgens in de nationale wetgeving, die de lidstaten worden naleven. De VNG stelde eind 2024 een notitie op waarin de impact van de Europese wetgeving op de lokale overheden en omgevingsdiensten voor de komende jaren staat beschreven. De voor de OMWB relevante onderwerpen uit deze notitie (VNG, Impactanalyse samenhang EU-wetsvoorstellen fysieke leefomgeving) staan in de onderstaande paragrafen.
Green Deals
De Europese Commissie stelde in 2019 de Green Deal op met als doel om in 2030 de uitstoot van broeikasgassen met 55 % terug te brengen en in 2050 een klimaatneutraal continent te zijn. Om dit te realiseren ontplooide de Europese Commissie een aantal Europese wetsvoorstellen rondom het domein fysieke leefomgeving. Deze wetsvoorstellen hebben rechtstreekse impact op de staande opgaven in de fysieke leefomgeving van gemeenten. De wetsvoorstellen bevinden zich nog in onderhandeling en besluitvorming. Dit betekent dat het nog niet precies duidelijk is wat de impact op gemeenten is, omdat het nog onduidelijk is hoe Nederland de EU-wetsvoorstellen omzet in Nederlandse wetgeving en welke rol de gemeenten spelen in de uitvoering ervan. De onderwerpen van de wetsvoorstellen staan hieronder kort toegelicht:
- Herziening luchtkwaliteitsrichtlijn
- Natuurherstelverordening,
- Bodemmonitoringsrichtlijn
- Herziening richtlijn stedelijk afvalwater
- Herziening richtlijn industriële emissie
Herziening luchtkwaliteitsrichtlijn:
Regelmatig verschijnen er artikelen met de conclusie dat de uitstoot van schadelijke stoffen de laatste jaren niet is afgenomen. De totale uitstoot neemt toe door een hogere productie. De reinigingstechnieken verbeteren wel en zijn verplicht. De netto emissie neemt op dit moment echter eerder toe dan af. Het doel van deze richtlijn is het terugdringen van de luchtverontreiniging tot nul, zodat de luchtkwaliteit in de Unie geleidelijk verbetert en niveaus bereikt die niet langer schade toebrengen aan de gezondheid van de mens en natuurlijke ecosystemen. Gezondheid (blootstellingsnormen) en biodiversiteit vormen de basis van het strengere normkader normkader. Deze nieuwe normering betekent een aanpassing van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) en heeft invloed op het Omgevingsplan.
Natuurherstel verordening:
Deze verordening gaat niet langer uit van het beheren van de huidige natuur en ecosystemen, maar van herstellen en verbeteren. Voor deze verordening geldt een kader waarin de lidstaten doeltreffende en gebiedsgebonden herstelmaatregelen treffen om samen het streefdoel van de Europese Unie te behalen. Het doel is om in alle gebieden en ecosystemen die vallen onder het gespecificeerde toepassingsgebied, uiterlijk in 2030 ten minste 20 % van de landgebieden en 20 % van de zeegebieden te herstellen en verbeteren. Alle ecosystemen moeten uiterlijk in 2050 hersteld zijn. Daarnaast dienen alle lidstaten tegen 2030 te zorgen dat in alle steden en voorsteden geen netto verlies van stedelijk groene ruimte en boomkroondekking plaatsvindt. Tevens moeten natuurlijke verbinding worden hersteld en het aantal bestuivers toenemen. De provincies zijn als eerste aan zet om dit op te pakken wat effect heeft op gemeenten .
Bodemmonitoringsrichtlijn:
Het doel van de EU-richtlijn is het bereiken en behouden van een gezonde bodems in 2050. De wet is onderdeel van de EU Bodemstrategie. Deze strategie onderstreept de baten van gezonde bodems voor de samenleving. De strategie geeft acties en een kader met maatregelen voor bescherming, herstel en duurzaam gebruik van bodem. Controle vindt plaats door middel van monitoring en waarna registratie volgt.
Herziening Richtlijn Stedelijk afvalwater:
De kaderrichtlijn water zorgt voor de algemene kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater. De Richtlijn Stedelijk afvalwater levert een bijdrage aan de Green Deal doelstellingen en aan het verbeteren van de waterkwaliteit. Met de herziening van de Richtlijn Stedelijk Afvalwater streeft naar het bereiken van drie doelen, namelijk:
- Minder uitstoot van broeikasgassen door de afvalwatersector,
- Meer stedelijk afvalwater via de rioolwaterzuivering reinigen,
- Gelijk speelveld voor het beginsel ”de vervuiler betaalt”.
Herziening Richtlijn Industriële Emissies (RIE):
Deze herziening brengt de Richtlijn in overeenstemming met de ambities uit de Green Deal, met als doel het stimuleren van een ingrijpende transformatie van grote agro-industriële installaties met het oog op een schone, concurrerende en klimaat neutrale economie in 2050. De belangrijkste wijzigingen zijn:
- Meer industriële 'inrichtingen’ onder de wetgeving, zoals de mijnbouwsector en grote batterijfabrieken
- Vergroten van het toepassingsgebied van de richtlijn op intensieve veehouderijen door het aanpassen van criteria waardoor meer veehouderijen onder de richtlijn vallen
- Betere toegang tot informatie, meer transparantie en meer inspraak van het publiek
- Het stimuleren van gebruik van baanbrekende technologieën en andere innovatieve benaderingen in industriële ‘inrichtingen’
Taken voor gemeenten (op termijn):
Bovenstaande herzieningen worden vertaald naar nationale wetgeving en raken vervolgens direct of indirect (via provincie) de gemeenten. Gemeenten zijn volgens de notitie "Impactanalyse samenhang EU-wetsvoorstellen fysieke leefomgeving" op dit moment nog niet voldoende toegerust om de EU-wetsvoorstellen in samenhang uit te voeren. De afzonderlijke EU-wetsvoorstellen beogen een bijdrage te leveren aan de normen en doelstellingen uit de Green Deal rond milieu, natuurherstel en -behoud. Gemeenten moeten deze toepassen naast hun reeds bestaande taken in de fysieke leefomgeving, de uitvoering van de Omgevingswet en gecombineerd met de uitvoering van opgaven als woningbouw, klimaatadaptie, klimaatneutrale economie, landbouw- en energietransitie. Een complexe taak. Dit legt een druk op de gemeentelijke middelen. Gemeenten hebben te kampen met personeelstekort in het fysieke domein. De impact bestaat mogelijk uit de volgende aspecten:
- Gemeenten moeten eerst (in samenwerking met andere regionale bestuurslagen) zelf een richting bepalen in wat gewenst is in de toekomst van een gebied, een complexe belangenafweging maken in de verschillende programma’s en ambities, en komen daarna pas aan de lokale uitvoering toe.
- De nieuwe wetgeving vereist participatie van inwoners.
- Met de strengere EU-normen moeten afzonderlijke gemeenten grote inspanningen moeten met weinig effect voor het natuurherstel, of verbetering van het milieu.
- De EU-wetsvoorstellen bevatten terugkerende rapportageverplichtingen over het naleven van de wetgeving en behaalde resultaten.
- De EU-wetsvoorstellen vereenvoudigen de toegang tot de rechter voor burgers, indien zij vinden dat de overheid, of bedrijven de milieuwetgeving onvoldoende naleven.